Petroniusz, "Uczta Trymalchiona"

  Petroniusz

• autor Satyryk;
• najdłuższa z nich to właśnie Uczta...;
• w swoim dziele połączył wiele różnych gatunków: epopeję, romans miłosny, satyrę mennipejską;
• zawarł w nim doskonały obraz stosunków panujących w Rzymie za czasów Nerona;
• sposobem charakterystyki bohaterów w tym dziele jest język, czyli to, co mówią bohaterowie i w jaki sposób;
• operuje sermo vulgaris, językiem potocznym; 

Streszczenie

• Trymalchion to bogaty mąż, który ma w swojej jadalni zegar i trębacza – otrąbia mu „każdą godzinę życia, którą traci”);

• goście spostrzegają łysego starca odzianego w czerwoną tunikę, który wśród długowłosych chłopców gra w piłkę (z drugiej strony koła stali dwaj eunuchowie, z których jeden trzymał srebrny nocnik, a drugi liczył piłki) – Menelaus wskazuje Trymalchiona;

• pobyt w łaźni i zimny natrysk (Trymalchion kazał się wycierać płaszczami z najcieńszej wełny, owinięto go w kuczbajową tunikę i wsadzono w lektykę – przed nią czterech gońców o ulubieniec Trymalchiona – chłopak o starczym wyglądzie – muzykant);

• pobyt w domu Trymalchiona (z Agamemnonem) → tablica z napisem Każdy niewolnik, który wyjdzie bez pozwolenia pana, otrzyma sto batów

• na progiem złota klatka, a w niej sroka, po lewicy wchodzących namalowany pies na łańcuchu (napis Strzeż się psa!), targ niewolników, Trymalchion z długimi włosami, z kaduceuszem w ręku, wchodził do Rzymu pod wodą Minerwy, dalej – jak uczył się liczyć i został skarbnikiem, na końcu – Merkury podniósł go za brodę i porwał na wysoką trybunę, Fortuna, trzy Parki, hufiec gońców → w kącie szafa, a w niej srebrne Lary, marmurowy posąg Wenery, złota puszka, w której, jak mówiono, przechowywano pierwszą brodę pana domu
•  opowiadający pyta odźwiernego o obrazy: Iliada, Odyseja, gladiatorskie igrzyska Laenasa   
• jadalnia: na słupach przytwierdzone rózgi z toporami, na których jednym końcu „jakby spiżowany dziób okrętu” (napis Gajuszowi Pompejuszowi Trymalchionowi, serwirowi Augustalów, Cynammus, skarbnik), dwie lampy – na jednej z nich namalowany obieg księżyca, obrazy siedmiu planet, dni pomyślne i niepomyślne → do jadalni należało wejść prawą nogą (niewolnik prosi o uratowanie – dał ukraść sobie w łaźni szaty skarbnika – skarbnik uniewinnia niewolnika i darowuje go) 
• niewolnicy aleksandryjscy lali mrożoną wodę ze śniegiem, obcinali paznokcie, śpiewali (wydawałoby się, że to przedstawienie pantomimy z chórami), zakąski: osioł z korynckiego spiżu, koszatki oblane miodem z makiem, gorące kiełbasy, śliwki syryjskie z punicki jabłkami granatowymi 
• wniesienie Trymalchiona – ogoloną głową sterczał z szkarłatnego szlafroka, miał chustę o szerokim czerwonym brzegu, z frędzlami, na małym placu lewej reki miał pozłacany pierścień, na innym – wysadzany, prawe ramię ozdobione złotym naramiennikiem, obręczą z kości słoniowej, z lśniącą sprzączką → pragnie skończyć grę 
• wniesiono kurę, a niewolnicy wygrzebywali z niej jaja pawie; złość Trymalchiona – upadł na ziemię półmisek, a niewolnik podniósł go (kazał spoliczkować chłopca i cisnął półmisek – niewolnik wymiótł srebro z innymi śmieciami) 
•  Trymalchion polecił każdemu osobny stół („Wino to życie. Podaję prawdziwe opimiańskie”), niewolnik wniósł srebrny szkielet, a Trymalchion dorzucił:

„Biada na nędznym, niczym nie jest człowiek cały.

Wszyscy będziemy tacy, gdy nas Orkus wchłonie,

Przeto też żyjmy, czas nam teraz się weselić.”

• wniesiono tacę, na której było dwanaście znaków niebieskich, a wynalazca ułożył na każdym właściwą mu i odpowiednią potrawę (np. na Bliźniętach jądra i nerki, na Pannie macicę młodej maciory, na Niedźwiadku rybkę morską) – na środku murawa, a na niej plaster miodu, chleb ( = „liche potrawy”), dalej: drób i świńskie wymiona, zająć (podobny do Pegaza), cztery figury Marsjasza, którym z bukłaków płynęła polewka na ryby (ten, który dzieli danie nazywa się „Kraj”);
•  pojawienie się żony Trymalchiona – Fortunaty → sąsiad opowiadającego o Fortunacie: „On sam nie wie, co posiada, tak jest bogaty, lecz ta bestia doziera wszystkiego i wszędzie, gdzie by ci na myśl nie przyszło. Jest trzeźwa, wstrzemięźliwa, umie dobrze poradzić, ale ma zły język” (jeszcze niedawno nikt nie wziąłby z jej ręki kawałka chleba);
•  bogactwo Trymalchiona: wełna, pomarańcze, pieprz, sprowadził barany z Tarentu i uszlachetnił trzodę, kazał przywieźć pszczoły z Aten (pomieszał je z greckimi), obecnie – sprowadza z Indii nasienia grzybów, poduszki wypchane purpurową lub szkarłatną wełną, muły pochodzą od dzikich osłów – bogaci są także jego wyzwoleńcy → ten, który leży najniżej ukradł koboldowi czapkę i znalazł skarb (ale gdy bał się, aby wierzyciele nie uznali go bankrutem, ogłosi przetarg na rzeczy zbyteczne);
• Trymalchion o sobie: urodził się pod Rakiem – stoi na wielu nogach, posiada wiele na morzu i na lądzie („Przeto nie kazałem już od dawna nic kłaść na niego, by nie przytłaczać swego urodzenia”);
•  jedzenie: dzik w czapce, z koszykami z palmowych gałek (suszone i świeże daktyle), małe warchlaki wokoło ( z przebitego boku dzika wyleciały kwiczoły), winogrona – sąsiad objaśnia: dzik był wczoraj przeznaczony na danie głównie, został przez biesiadników poniechany i dziś wraca jako wyzwoleniec → Trymalchion wyzwala Dionizosa (chłopiec zakłada czapkę);
•  opowieść Seleukusa: był na pogrzebie Chryzantusa (tak mu było pisane albo lekarze wyprawili go na tamten świat – „Bo lekarze to tylko uspokojenie dla ducha”) – żona opłakiwała go, ale „baby to fałszywe koty” → Faleros chce, aby pomyśleli o żywych (wspomina zmarłego – był kłótnikiem, jego brat – dzielny), Genimedes opowiada o skutkach wysokich cen zboża („mali ludzie cierpią”) – wspomina Safiniusa (nazywał każdego po imieniu, uprzejmie oddawał pozdrowienia) – wówczas zboże było śmiesznie tanie („Teraz obywatele są w czterech swych ścianach lwami, ale gdy wyjdą z domu, są lisami”, dalej: „Nikt przecie nie wierzy już w opatrzność, nikt nie przestrzega postu, nikt nie boi się Jowisza, jeno każdy, nie pozierając ni w lewo ni w prawo, liczy, co posiada”) → do rozmowy włącza się fabrykant Echion: nie tylko temu miastu jest ciężko – wkrótce odbędą się trzydniowe igrzyska (pochwała Tytusa) (tu: kilku chwatów, jedna niewiasta, która będzie walczyć na wozie, Glikonowy zawiadowca); twierdzi, że Agamemnon – wspaniały mówca – śmieje się ze słów małych ludzi (w jego chłopcu rośnie uczeń dla Agamemnona: zna grekę i łacinę, interesuje się ptakami, ma dwóch nauczycieli → do syna: „Primigeniuszu, wierzaj mi, czego się uczysz, tego się uczysz dla siebie” – wykształcenie = skarb, nauka nigdy nie ginie;
•  do jadalni wchodzą świnie ubrane w kagańce i dzwonki (Trymalchion każe zarżnąć najstarszą – kucharz pochodzi czterdziestego oddziału, przekazany Trymalchionowi testamentem Pausy);
• Trymalchion o swoich planach: chce dokupić ziemie w Sycylii („mówią”, że obecnie jego ziemie graniczą z dobrami pod Terraciną i Tarentem); pyta Agamemnona o sprawę, w jakiej przemawiał w szkole (wspomina także o swoich dwóch bibliotekach – greckiej i łacińskiej) → Agamemnon nie kończy opowieści o ubogim i bogatym;
•  niewiedza Trymalchiona: bajka o Ulissesie, któremu Cyklop wykręcił obcęgami wielki palce, rzekomo czytał w młodości Homera, widziała w Kumae Sybillę wiszącą we flaszce; jeden z kucharzy zapomniał wypatroszyć świnię – robi to w obecności zebranych (został zaszczycony trunkiem i srebrnym wieńcem, otrzymał puchar na podstawce z korynckiego brązu → Trymalchion wyjaśnia, dlaczego tylko on ma prawdziwe korynckie rzeczy: fabrykant, u którego kupuje, zwie się Koryntus – brąz powstała za czasów Hannibala – po zdobyciu Troi kazał stopić spiżowe, srebrne i złote naczynia);
•  dobytek Trymalchiona: sto pucharów, z których każdy mieści trzynaście litrów, około stu – gdzie Kasandra zabija swego syna, tysiąc czas, które pozostawił jego panu Mummiusz – gdzie Dedal zamyka Niobe do konia trojańskiego [sic!];
• Trymalchion chce, aby ktoś poprosił Fortunatę do tańca (dobrze tańczy kordaksa) – on sam „z wzniesionymi nad głową rękoma, naśladowała pantomimicznego tancerza Syrusa, podczas gdy cała służba przyśpiewywała tekst grecki” (upomniała go Fortunata) – ochocie tanecznej położył kres pisarz, który zaczął odczytywać miejski dziennik urzędowy (Trymalchion dowiaduje się, że rok temu zakupiono dla niego ogrodu Pompejańskie): o urodzeniu dzieci w majątku pod Kumae, o wbiciu na krzyż niewolnika Mitrydatesa (złorzeczył geniuszowi pana), o oddaniu do kasy dziesięciu milionów sesterców (z którymi nie było co zrobić), o pożarze w ogrodach Pompejańskich;
• chłopiec na szczudłach upada na ramię Trymalchiona (lub kuglarzy i trąbiących na rogu, kupił aktorów greckiej komedii, ale kazał im grać w krotochwili, a greckiemu fletniście – grać po łacinie) → zaczęto chłostać niewolnika, który urażone ramię pana owinął biała (a nie purpurową) bawełną – Trymalchion uwalnia niewolnika („iżby nie powiedziano, że tak wielki człowiek został zraniony przez niewolnika”):

„Czego ni się spodziejesz, to się często przydarza,

Ponad nami Fortuna, naszymi sprawy zarządź.

Przeto też, chłopcze mój, falern w kielichy nam lej!”

• rozmowa o poetach (Trymalchion prosi o wskazanie różnic między Cyceronem a Publiuszem → pierwszy wymowniejszy, drugi moralniejszy), o sztuce lekarzy i wekslarzy, o wołach i owcach (najpracowitsze), o pszczołach („cudowne stworzenia, bo wymiotują miodem, choć mówi się, że przynoszą go od Jowisza”) – zaczyna bruździć filozofom (chłopiec roznosi losy i odczytuje wygrane);
• Hermeros (współwyzwoleniec Trymlachiona) reaguje (oburza się) na śmiech Ascyltosa: „dobrowolnie wstąpiłem do służby”, dalej: „Jestem człowiekiem, jak wszyscy inni, nie muszę się ukrywać” – ma ziemię, żywi dwadzieścia osób i psa, wykupił swoją współniewolnicę, jest uczciwy („W innych widzisz źdźbło, w sobie nie widzisz belki” – urodzić się wolnym to łatwo), później: reaguje na śmiech Gitona (Trymalchion upomina Hermerosa – jest starszy i winien być rozsądniejszy)wystąpienie aktorów – 
• Trymalchion tłumaczy „bajkę” (sam w tym czasie czyta łacińską książkę): dwóch braci – Diomedes i Ganimedes, mieli siostrę Helenę – Agamemnon porwał ją i podsunął Dianie łanię, walka i zwycięstwo Agamemnona – oddaje Achillesowi swoją córkę Ifigenię, szał Ajaksa;
• jadło: gotowane cielę z hełmem na głowie, placki, owoce, szafran, Lary z puszkami z szyi, wino;
• Niceros, na prośbę Trymalchiona, opowiada o swoim smutku: jako sługa zakochał się w żonie szynkarza Terencjusza – Melissie, po śmierci szynkarza zabiera ze sobą żołnierza, jednego z gości, do piątego milowego kamienia – między grobowcami oblał swe szaty (skamieniały) moczem i zmienił się w wilka, gdy Niceros dotarł do Mellisy, kobieta opowiada mu o wilku, który napadł na całą trzodę (parobek przebił mu szyję) → tam, gdzie były szaty – krew, żołnierz – ranny;
•  niezwykła da opowieść Trymlachiona: gdy nosił jeszcze długie włosy, zmarł ulubieniec jego pana – pojawiły się strzygi (pewien drągal z Kapadocji przebił niewiastę, ale sam podupadł na zdrowiu), które zamieniły ciało chłopca na wiązkę słomy
•  Plokamus o swoim nieszczęściu: ma podagrę, a za młodych lat prawie dośpiewał się suchot; 
• Trymalchion patrzy na swojego ulubieńca – Krezusa (chłopak zazdrosny o psa swego pana – Scylaksa – poszczuł na niego swoją Perłę, ale suka o mało nie została rozdarta): ucałować chłopca i kazał mu wejść sobie na grzbiet (niewolnicy podają pomieszane wino, podano tuczoną kurę i gęsie jaja w kapturach); 
• wizyta sewera Habinnasa i jego żony Scintilli – wrócili z pośmiertnej uczty na cześć niewolnika Scissy (jadło: wieprz obwieszony kiełbasami, słodka przyprawa, wnętrzności kur, buraki, pieczony chleb razowy, zimny placek, wino hiszpańskie na ciepłym miodzie, groch, bób, orzechy, jabłka, niedźwiedź, miękki ser w morszczu rodzynkowym, ślimaki, flaki, wątróbki, jaja w kapturkach, rzepa, musztarda), Fortunata i Scintilla ważą swoje ozdoby (tu: na szyi Scintilli złota puszka zwana Szczęciodawcą);
• pochwała niewolnika Habinnasa – Massy (kształcił się u jarmarcznych krzykaczy) – Habinnas daje mu trzewiki;
• jadło: kwiczoły w pszennej mące, nadziane rodzynkami i orzechami, pigwy przetkane cierniami, ślimaki (tu: pochwała kucharza Dedala, który ze świni potrafi zrobić wszystko – Trymlachion przywiózł mu z Rzymu noże z noryckiego żelaza), obycie nóg (później woda dodana do stągwi z winem do lamp); 
• służba siada na poduszkach (choć są z Zielonych): „Przyjaciele, niewolnicy są też ludźmi” – Trymalchion zapowiada, że w testamencie wszystkich darzy wolnością (zapisuje nawet kawałek ziemi i dom czynszowy), Fortunatę mianuje swoją spadkobierczynią (chce, aby kochali go tak, jakby już umarł);
•  Habinnas ma zbudować pomnik → u stóp Trymalchiona suczka i wieńce, Łagiewski z maściami, wszystkie walki, statki płynące pod pełnymi żaglami, zmarły w białej todze na trybunie (długość sto stóp, głębokość dwieście), wokoło owoce i winnice, należy wspomnieć, że „pomnik nie przechodzi na spadkobiercę”, jeden z wyzwoleńców będzie pilnował grobu, można umieścić stoły z jadłem i cały lud, po prawicy posąg Fortunaty z gołębicą i suczką, i chłopca, może być rozbita urna i płaczący nad nią niewolnik, zegar słoneczny, napis Gajusz Pompejusz Maecenatianus tu leży. Przyznano mu serwirat w jego nieobecności; mógł mieć dostęp do wszystkich dekuryj, ale nie chciał. Był oddany, dzielny i wierny. Wyrósł  z małego. Zostawił trzydzieści milionów sesterców, nigdy nie słuchał filozofów. Bądź zdrów. – I ty także;
• płacz gości – Trymalchion zachęca do kąpieli (opowiadający i Ascyltos chcą wyjść tą samą bramą, którą weszli – Ascyltos wpada do sadzawki (przestraszył się psa) – muzą iść do łaźni);
• inna jadalnia: jeden z niewolników obchodzi święto brody;
•  oburzenie Fortunaty (nazywa męża psem), gdy Trymalchion całuje ładnego chłopca (już po zabiciu koguta) → „Zabrałem ją z rusztowania na targu niewolników, zrobiłem człowiekiem wśród ludzi” – nie chce, aby Habinnas wieńczył ją pośmiertnie (przyjaciel upomina Trymalchiona: „Nikt z nas nie jest bez błędu. Jesteśmy ludźmi, nie bogami”) → Trymalchion twierdzi, że pocałował chłopca z powodu jego dzielności;
• Trymalchion o sobie: do majątku doprowadziła go dobra gospodarka, czternaście lat był ulubieńcem swojego pana (zadowalał także panią) – został współdziedzicem z cesarzem i otrzymał senatorski spadek, budował okręty i posyłał je do Rzymu (później wycofał się z handlu i zaczął robić interesy pieniężne przez wyzwoleńców);
• dobytek: dom-świątynia (cztery jadalnie, dwadzieścia sypialni, dwa marmurowe portyki, izba dla odźwiernego, pokój gościnny): „ile masz, na tyle cię cenią”;
•  „pozostaje mi teraz do życia jeszcze trzydzieści lat, cztery miesiące i dwa dni” (horoskop), chce połączyć posiadłości w Apulii;
• Stichius przynosi śmiertelne szaty, wonną wodę i próbkę z amfory, którą mają być obyte zwłoki Trymalchiona (tu: biały kobierzec i toga z purpurowym szlakiem) – „wyobraźcie sobie że jesteście zaproszeni na moją ucztę pogrzebową” – trębacze uderzyli w tony pogrzebowe (straż pożarna myślała, że dom płonie i wkroczyła do niego – ucieczka opowiadającego i jego przyjaciela (bez Agamemnona).

Apulejusz, "Amor i Psyche"

Bohaterowie

•  król, 
• królowa, 
• ich trzy córki („piękność najmłodszej była świetną i niepospolita” → por. do urody Wenus, oddawano jej boską cześć).

 Streszczenie

Już rozeszła się była wieść, że bogini, którą zrodziła błękitna toń morza, wydmuchnąwszy ja z pisany marszczących się fal, zrzekła się na razie swej boskości i między ludźmi przebywa (...)

Nikt już nie chciał składać hołdu Wenerze: zaniedbano jej świętości, opuszczono świątynie, nie dbano o posągi, osierocono ołtarze; wszyscy uwielbiali dziewczynę: rzucali jej pod nogi kwiaty i wieńce → oburzenie Wenus

(...) nie przywłaszczy sobie ku swemu szczęściu moich zaszczytów; wkrótce pożałuje tej niedozwolonej piękności (...)

• rozkaz Wenus → woła syna (skrzydlatego, płochego chłopaczka, który swymi złymi obyczajami urąga publicznej przyzwoitości, wałęsa się nocą po cudzych domach” i zakłóca małżeński spokój.)

• dziewczę (Psyche) ma zapałać gorącą miłością do człowieka niskiego pochodzenia, którego los skazał na wieczne ubóstwo i na nędzę;

• orszak Wenus → Ten dmie w dźwięczną konchę, ów trzyma jedwabny całun przeciw promieniom palącego słońca, inny niesie przed władczynią zwierciadło, inne znowu pływają wokół dwukonnego rydwanu;

• samotność Pysche – nikt nie chce pojąć ją za żonę (dwie starsze siostry były już dawno zaręczone z królewskimi synami);

• wyrocznia boga → Apollo odpowiada ojcu Psyche:

Kirem otuloną, w szatach, jak do ślubu,

Zawiedź tę dziewicę na szczyt stromej skały.

Nie oczekuj zięcia z rodu śmiertelników,

Bo z rodzaju smoków już ci przeznaczony.

Jak latawiec buja, wszystkich prześladuje,

Żarem pali serce, grotem je ćwiertuje [sic!];

Jowisz się go lęka, drżą przed nim bogowie,

Zżyma się Ocean, mrą stygscy więźniowie.

• żałoba krajowa z powodu losu Psyche

• wesele (pogrzeb) Psyche → córka zachęca rodziców do pogodzenia się z losem: teraz widzę i czuje, iż pokutuję tylko dlatego, że mię Wenus zwano; na wierzchołku przeznaczonej góry gaszą pochodnie łzami (rodzice zostawiają tam Psyche – Zefir unosi drżącą z bojaźni dziewczynę i kładzie ją na łono kwiecistej murawy, gdzie Pysche zasypia);

• przebudzenie: obok źródła stoi wspaniały pałac (strop z cedru i kości słoniowej, złote kolumny, ściany lśnią srebrnymi obrazami, malowidła), głosy-słudzy (wszystko należy do Psyche) śpiewają, grają na cytrze, donoszą nektary i potrawy;

• przybycie nieznanego małżonka (głosy niewidzialnych osób stały się osłodą jej samotności) – nie widzi go

• smutek rodziców i poszukiwanie Psyche przez jej dwie siostry

• ostrzeżenie małżonka: Gdy skargi ich i żale (dop. – sióstr) usłyszysz, nie odpowiadaj i nie troszcz się o nie wcale, bo mnie największą boleść, sobie zaś zgubę zgotujesz → smutek Psyche i reakcja jej małżonka: Rób więc, co chcesz, i daj folgę szkodliwym porywom, ale przestrogi moje przypomnisz sobie, gdy żałość cię ogarnie, żałość już za późna (pod wpływem pocałunków Psyche pozawala jej obdarować siostry złotem i klejnotami);

• obietnica Psyche: Wolę raczej sto razy umrzeć, niźli twoich pieszczot być pozbawiona. Bo, kimkolwiek jesteś, kocham cię żarliwie i stawiam się na równi z Amorem;

• odnalezienie Psyche przez siostry i zazdrość z powodu jej szczęścia i bogactwa; pytają one, kto jest panem wszystkich tych rzeczy; Psyche odpowiada, że jest nim młodzieniec okazałej postaci, o pełnym zaroście, i że najczęściej bywa na polowaniu; obdarowuje siostry klejnotami i nakazuje Zefirowi odnieść je do domu;

• skargi sióstr:

I – „za męża dostałam starego tetryka, łysego jak kolano, jak karlik małego, który wszystko w domu na klucz zamyka”;

II – „Ja zaś mam męża chorego i kalekę, który się o mnie mało troszczy”

• uważają, że dostały od Psyche łachy ( = rzuciła im łachy) i układają plan zemsty: nie powiedzą o darach nikomu, nawet rodzicom (Bo nie jest szczęśliwym ten, o którego szczęściu nikt nie wie)

• oszukują rodziców – ubolewają nad losem Psyche;

• II ostrzeżenie Amora: Szkaradne te wiedźmy chcą cię podstępnie w zasadzkę wprowadzić, a głownie chcą cię namówić do przypatrzenia się mojej twarzy, abyś w przyszłości – skoro ją raz ujrzysz, już nigdy jej nie oglądała → prosi, aby nie rozmawiała o nim z siostrami (jeśli zachowa tajemnicę, będzie matką boga, jeśli wyjawi ją – śmiertelnika);

• przybycie sióstr ( = Złość i Nienawiść – por. do Syren wabiących żeglarzy wspaniałym głosem);

• podstępnie pytają o małżonka Psyche (będzie to z pewnością mały Amor– o dziecku); Psyche inaczej charakteryzuje męża: pochodzi z sąsiedniej prowincji, ma ponad pięćdziesiąt lat, zaczyna siwieć; obdarowuje siostry kosztownościami;

• siostry: „nieprawdę mówiła albo też postaci swego męża nigdy nie widziała”;

• intryga → siostry przekonują Psyche, że – zgodnie z przepowiednią – żyje z dzikim smokiem, który połknie ją, gdy tylko przybędzie jej tuszy (Psyche zapomina o wszystkich napomnieniach małżonka i własnych przyrzeczeniach i wpada w przepaść → mówi siostrom, że nigdy nie widziała męża)

• radzą, aby przecięła guz łączący szyję z głową (przy świetle lampy);

• próba zabicia Amora → płomień lampki odkrył jego wspaniała oblicze (Psyche, przerażona widokiem, chciała popełnić samobójstwo, ale nóż wypadł z jej rąk)

• opis Amora: złote włosy, śnieżnobiałe plecy, purpurowe policzki, loki, na barkach skrzydła – pióra; Psyche podziwia broń męża: wyjmuje strzałę z kołczana a, badając kciukiem cieniuchny jej koniec, ukłuje się niebaczna w drżący paluszek → dostała się na zawsze w moc Amora)

• lampa, czyto [sic!] z przeklętej niewierności, czy z bezwstydnej zazdrości, czy też, że sama chciała ciałka tego dotykać i całować je chciała – na prawy bark boga spływa kropla ukropu (przebudzenie Amora i ucieczka na pobliski cyprys → opowiada o rozkazie matki (a on uczyniła Psyche swoją małżonką) i ucieka;

• cierpienie Psyche → rzuca się w nurt pobliskiej rzeki (rzeka wyniosła ją na kwiecisty brzeg, tu spotyka Pana (który, piastując na rekach boginię Kannę, uczył ją różnych piosenek) – sielski bóg znał jej los i przestrzegł przed próbą odebrania sobie życia (bóg pasterzy doradza, aby poprosiła o pomoc Amora – najpotężniejszego z bogów);

• zemsta Psyche → mówi jednej siostrze, że rozpoznała w mężu Amora – kazał Zefirowi zdmuchnąć ją za próg swego domu: rzekomo chce poślubić jedną z sióstr Psyche → siostra okłamuje męża (mówi o śmierci rodziców – musi wracać do domu): skacze z wierzchołka szczytu i ginie (członki jej rozdarły się na ostrej skale i służyły za żer ptakom i dzikim zwierzętom); druga siostra ginie w podobny sposób;

• poszukiwanie Amora → ten cierpi z powodu oparzenia, mieszka w komnacie matki (mewa śmieszka powiadamia kąpiącą się Wenus o losach syna: nie ma już zabawy, nie ma miłości, nie ma igraszki, lecz wszystko zda się bez powabu, prostackie i odstraszające. Nie ma już związków małżeńskich, nie ma przyjaźni, nie ma miłości ku dzieciom, lecz tylko rozpusta i dzika namiętność) – złość Wenus (gdy dowiaduje się o miłości Amora do Psyche) → chce, aby jej synem stało się dziecko jednego z niewolników (według niej Amor nie odziedziczył po ojcu żadnych dobrych cech, „źle się prowadził”, traktował ją jak wdowę i godził w nią swoją strzałą, nie bał się ojczyma i „sprowadzał mu dziewczyny” – teraz zazna małżeńskiej goryczy);

• spotkanie Wenus z Ceres i Juno → schlebiają Amorowi, bo boją się jego strzał (Wenus nie powinna wypędzać miłości z własnego domu);

• prośby Psyche → próbuje zjednać sobie wszystkich bogów: porządkuje kłosy żyta, wieńce kłosiane, sierpy, narzędzia (I świątynia) – spotkanie z Ceres, prosi ją o pomoc (błaga na jej płododajną prawcie, na ucieszne obrzędy dożynkowe, na zaprzęg smoczy, na ponure gody jej córki Prozerpiny) → chciałby ukryć się po kopicą zboża, ale Ceres nie zgadza się (Wenus to jej krewna i dobra kobieta); modlitwa w II świątyni (tu: podarunki i okrycia tkane złotem pozawieszane na gałęziach drzew i kolumnach; wszystkie nosiły imię bogini, której były poświęcone) → przybycie Juno (nie może postępować wbrew woli synowej (Wenus) i ustaw)

• Psyche poddaje się i oddaje się w ręce Wenus (u drzwi pałacu Wenery odnajduje ją jedna ze służebnic imieniem Przyzwyczajenie) → Wenera poprosiła o pomoc Merkurego (dała mu książeczkę, w której był rysopis Psyche): chciała, aby podał znamiona po których możne być rozpoznana (nagrodą siedem całusów z ust samej Wenery), zbiega należy przyprowadzić wraz z Merkurym do Murtyjskiej mety ( = meta na torze wyścigowym w dawnym Rzymie)

• Wenus oddaje Psyche w ręce Zgryzoty i Smutku (chłosta) → to niestosowane małżeństwo nic nie znaczy (nie było zgody ojca), a Psyche wyda na świat bękarta;

• prace:

1. Ma oddzielić od siebie ziarna żyta, jęczmienia, prosa, maku, grochu, bobu i soczewicy (do wieczora) → pomaga mrówka i rój jej sąsiadek (Wenus: Nie jest to dzieło twoich rąk, ladacznico, ale tego, któremuś na własne i jego nieszczęście się podobała; rzuca jej kawałek chleba); 
2. Ma przynieść z gaju kosmyk złotorunych owieczek (Psyche chce rzucić się ze skały) → rada modrawej rusałki Arundo ( = trzcina o fioletowo-złotawej kiści): skoro wieczorem pochłodnieje (dop. – ukrop sprawia, że owce są drażliwe) i zwierzęta spoczną przy rzece, ukryj się pod tym wysokim jaworem, który tę samą, co ja, pija wodę; i gdy już u owiec wściekłość ustąpi, znajdziesz tam, gdzie się one przez gałęzie gaju przedzieżgały, wełniste złoto, co się tu i ówdzie do pni drzew poczepiało (Wenus znowu nie wierzy, że pracę wykonała Psyche); 
3. Ma przynieść z głębi źródła lodowate krople (źródło nawadnia stygskie mokradła i syci męty Kocytu = strumienia łez w Tartarze) – źródło strzeżone przez smoki → pomaga orzeł chyżopiórczy (pomny dawnej swej służby, gdy pod przewodem Amora przyniósł Jowiszowi frygijskiego chłopca): mówi smokom, że chce spełnić rozkaz Wenery – napełnia urnę; 
4. Ma iść do piekła, do zamku Orkusa i oddać Prozerpinie puszkę – ma jej (Wenus – zmęczonej pielęgnacją syna (ironicznie) – dop.) użyczyć nieco ze swej piękności: nie powracaj za późno, bo tym uszminkowana, chcę pójść jeszcze na Olimp do boskiego teatru; Psyche chce skoczyć z wysokiej wieży → głos wieży, która przedstawia jej drogę do podziemnego królestwa

• Lacedemon, miasto Achai, blisko niego Tenarum, a tam otwór, do którego idzsię przez bramy ziejące ogniem,
• pierwsza brama i zamek Orkusa,
• musi nieść w każdej ręce po jednym miodowniku z maki jęczmiennej, a w ustach – dwa pieniążki,
• spotka kulawego osła i poganiacza – będzie prosił, aby podała mu kawałki, które wypadły z jego wiązanki – musi iść dalej,
• przeprawa czółnem (odda Charonowi pieniążek – musi sam go wyjąć z jej ust),
• spotka umarłego starca, który poprosi, aby wciągnęła go do czółna – nie może pomóc,
• spotka stare baby u krosien – poproszą, aby im pomogła – nie może,
• spotka na progu komnaty Prozerpiny psa – strzeże domu Plutona – odda mu jeden placek,
• u Prozerpiny – musi usiąść na ziemi i poprosić o kawałek razowego chleba (Prozerpina zaoferuje jej wygodne siedzenie i wykwintne śniadanie

powrót – daje psu drugi placek, a przewoźnikowi pieniążek; nie może otwierać puszki!

• Psyche otwiera puszkę! – chce wziąć trochę tego, czym może pozyskać kochanka

• opanowuje ją stygski Sen: owładnęła nią martwota, leży nieruchoma – Amor, lekkim draśnięciem swej strzałki, budzi ją (tęsknił i szukał Psyche) i zanosi przed tron Jowisza → pod moimi rękoma wzrosłeś, chcę przecież prośby twej wysłuchać. Ale nigdy nie zapominaj, jaką ci łaskę wyświadczam

• nakazuje Merkuremu zwołanie bogów (kara grzywny w wysokości dziesięciu tysięcy drachm w złocie za nieobecność); przemawia do Wenus i czyni z Psychę nieśmiertelną (nektar); biesiada → córką Psyche i Amora jest Rozkosz.

Cycereon, "Leliusz o przyjaźni"

tytuł oryginału: Lelius de amicitia

• zagadnienia etyki praktycznej;
• adresatem pisma był Tytus Pomponiusz Attyk - najdroższy przyjaciel Cycerona, uczony pisarz, wydawca, znawca filozofii epikurejskiej;
• pochwałę przyjaźni wygłasza Gajusz Leliusz - polityk, mówca, człowiek wszechstronnie wykształcony, również w zakresie filozofii, co zjednało mu przydomek Sapiens;
• łączyła go wielka i sławna przyjaźń z Publiuszem Korneliuszem Scypionem Młodszym;
• akcja dialogu rozgrywa się w roku 129, kilka dni po śmierci Scypiona;
• Leliusz odbył rozmowę ze swoimi zięciami: Gajuszem Fanniuszem i Scewolą Augurem;
• podział na trzy części: w pierwszej czytamy pochwałę przyjaźni; w drugiej autor przekonuje nas, że przyjaźń rodzi się nie z korzyści, ale z wrodzonej ludziom potrzeby miłości i życzliwości; część trzecia jest najobszerniejsza i daje praktyczne wskazówki dotyczące pielęgnowania przyjaźni;
• liczne odniesienia do skutków, jakie rodzi przyjaźń w sferze publicznej i życia państwowego oraz nawiązania do współczesnej autorowi sfery politycznej;
• polemika z epikurejską koncepcją przyjaźni; jest to tzw. utylitarystyczna koncepcja przyjaźni i przeciwstawia się jej pogląd stoików i podkreśla wartość przyjaźni samej w sobie; w krytyce tej filozofii był Cyceron niesprawiedliwy, ponieważ wbrew temu, co twierdził dopuszczała ona nawet oddanie życia na przyjaciela; Cyceron żywił wrogość wobec Epikura, ponieważ zalecał on odsunięcie się od życia publicznego, ponieważ rywalizacja o urzędy prowadzi do zerwania przyjaźni.

Sentencje

 Wszyscy urodziliśmy się, by tworzyć więzi wzajemne, tym silniejsze, im bliższa jest nam druga osoba

Tym góruje przyjaźń nad pokrewieństwem, że pomiędzy krewnymi zanika niekiedy życzliwość, a między przyjaciółmi nic takiego się zdarzyć nie może

 Przyjaźń jest bowiem niczym innym jak jednomyślnością we wszystkich sprawach, połączoną z życzliwością i przywiązaniem

Przeciwności zaś trduno byłoby znieść bez osoby przezywającej je ciężej niż ty sam

Źródłem przyjaźni jest raczej natura niż potrzeba, że w grę wchodzi bardziej skłonność wewnętrzna, której towarzyszy jakieś uczucie miłości, niż myśl o ewentualnych korzyściach

Opracowane na podstawie: Cyceron, Leliusz o przyjaźni, Kraków 1997.

Seneka, "Fedra"

tytuł oryginału: Phaedra

Tło historyczne

• Rok 240 p.n.e. jest rokiem narodzin dramatu rzymskiego: w tym orku Liwiusz Andronikus, grecki niewolnik z Tarentu, wystawia na scenie rzymskiej po raz pierwszy tragedię i komedię, będące przekładami, względnie przeróbkami sztuk greckich;
• łączono fabułę dwóch lub nawet trzech sztuk greckich w jedną całość i tworzono w ten sposób jedną sztukę, pełną momentów tragicznych i tragicznego napięcia;
• tragicy rzymscy najczęściej przerbiali sztuki Eurypidesa, rzadziej Sofoklesa, najmniej Ajschylosa;
• pojawiały się także dzieła mające za temat rzymską historię, wydarzenia z przeszłości; tego rodzaju tragedie nazywano fabulae praetextatae, np. Brutus Akcjusza;
• tragedia epoki republikańskiej charakteryzowała się dużym zretoryzowaniem;
• według Arystotelesa duszą tragedii jest jej akcja tragiczna; w tragedii retorycznej akcja schodzi na drugi plan, na czoło wysuwają się deklamatorskie tyrady oraz patetyczne opisy, budzące dreszcz przerażenia;
• odbiorcy to elita intelektualna ówczesnego Rzymu, to głównie jej upodobania estetyczne wpłynęły na taki kształt tragedii;
• czasem pisarz pod maską mitu dawał aluzje do współczesnych mu osób lub wydarzeń;

• jedynymi zachowanymi w całości tragediami z czasów cesarstwa są tragedie Lucjusza Anneusza Seneki;

•  dynastia julijko-klaudyjska: Tyberiusz, Kaligula, Kladiusz, Nero;
• rządy prawie wszystkich tych cesarzy wypełniały większe lub mniejsze tarcia z senatem, które najczęściej kończyły się krwawymi represjami, a kres wszystkiemu kładły spiski czy bunty przeciwko osobie tyrana;
• w senacie tliła się cicha opozycja, podobnie jak w kołach rzymskiej arystokracji; senat marzył o tym, by odzyskać dawne znaczenie, jakie posiadał za czasów republiki, ale jako całość był bierny;
• dawna arystokracja senatorska traciła swoje znaczenie na rzecz arystokracji italskiej;
• światopogląd tych warstw był bardzo pesymistyczny, co znajdowało wymowny wyraz w literaturze; z tego pesymizmu płynęła także gloryfikacja przeszłości bliższej lub dalszej;
• warstwy te hołdowały najczęściej stoicyzmowi wraz z jego surowymi nakazami moralnymi, głosiły pogardę bogactwa, rozpływały się w pochwałach nad zachwalaną przez stoików śmiercią samobójczą;
• Seneka chciał dać Rzymowi prawdziwego, idealnego władcę.

Życie Seneki i jego kontakty z Neronem

•  Pochodził se stanu rycerzy, equites;
• jego ojcem był Seneka Starszy;
• poeta odebrał staranne wychowanie w zakresie retoryki i filozofii w Rzymie;
• po powrocie z Egiptu w roku 31 lub 32 sposobił się do kariery politycznej;
• po objęciu rządów przez cesarza Kaligulę został kwestorem i wszedł w ten sposób do senatu, jego sława jako mówcy i stylisty rosła z dnia na dzień, tak, że niebawem wzbudziła zawiść samego cesarza;
• zgłębiał tajniki systemu stoickiego;
• posądzony przez Messalinę o romans z Julią, siostrą Kaliguli, został skazany na karę wygnania na Korsykę;
• Messalina została stracona z rozkazu Klaudiusza, którego otoczenie skłoniło niebawem do poślubienia Agrypiny Młodszej; nowa cesarzowa spowodowała odwołanie Seneki z wygnania, z jej namowy mianowano go pretorem, a niebawem cesarzowa powierzyła my wychowanie swojego syna z pierwszego małżeństwa, Nerona;
• w pierwszych latach swych rządów Neron pozostawał całkowicie pod wpływem Seneki oraz szlachetnego prefekta pretorianów Afranniusza Burrusa;
• z czasem Seneka coraz częściej musiał patrzeć na zbrodnicze czyny swojego wychowanka i nie tylko je aprobować, ale i usprawiedliwiać je, wbrew swoim przekonaniom, przed opinią publiczną;
• poprosił Nerona o możność usunięcia się w zacisze domowe, tłumacząc się złym stanem zdrowia oraz chęcią oddania się pracy pisarskiej;
• żył więc później z dala od pałacu cesarskiego, oddany twórczości pisarskiej;
• Nero posłał mu rozkaz otwarcia sobie żył - Seneka zszedł ze świata odważnie i z godnością, jak przystało na stoika, rehabilitując się w ten sposób przynajmniej częściowo w oczach potomności za swe życie, w którym niejednokrotnie stawał w sprzeczności z głoszonymi poglądami.

Tragedie Seneki

• Herkules Szalejący - przeróbka sztuki Eurypidesa; po powrocie z wyprawy do podziemia bohater w napadzie szału, zesłanym na niego z woli Junony, zabija własną żonę i dzieci, następnie pragnie popełnić samobójstwo.
• Trojanki - duch Achillesa pragnie złożenia na swym grobie ofiary - córki Priama i Hekuby; wieszcz Kalchas wyjawia natomiast, że należy złożyć w ofierze maleńkiego syna Hektora, by flota grecka powróciła szczęśliwie do domu. Zrozpaczona Andromacha ukrywa dziecko, ale Odyseusz podstępem wydobywa od niej wyznanie o kryjówce. Posłaniec powiadamia o mężnej śmierci dwójki ofiar, a flota z brankami trojańskimi wraca do Grecji.
• Fenicjanki - trzy luźno połączone fragmenty; pierwszy i drugi ukazują ślepego Edypa w towarzystwie Antygony, poszukującego miejsca na pochówek. W trzecim fragmencie akcja toczy się w Tebach, pod których murami ma odbyć się pojedynek Eteoklesa i Polinejkesa, Jokasta pragnie pogodzić zwaśnionych synów.
• Medea - zemsta kobiety porzuconej przez męża dla innej. Jazon porzuca Medeę, by poślubić Kreuzę, córkę Kreona. Medea mści się na nim - powoduje śmierć rywalki i jej ojca, a później na oczach Jazona morduje ich własne dzieci.
• Edyp - bohater dowiaduje się całej prawdy o swoim losie, z rozpaczy wykłuwa sobie oczy, a Jokasta - jego żona i matka - popełnia samobójstwo.

 Tematyka, budowa i stylistyka tragedii Seneki

• tematyka kazirodczej miłości urągała starorzymskiej verecundia (poczuciu przyzwoitości), zdrowej moralnie rodzinie, nie mogła się pojawić wtedy na scenie rzymskiej; epoka pryncypatu, w której kazirodcze stosunki zdarzały się wśród tzw. wyższych sfer, a zwłaszcza na dworze cesarskim, stworzyła sposobność dla recepcji tego rodzaju tematów w tragedii;
• pojawiają się ekfrazy - partie opisujące, mające wstrząsnąć czytelnikiem lub widzem, wywołać w nim uczucie grozy; mamy tu opisy wszelkiego rodzaju okrucieństw;
• brak rozwoju charakterów: osoby sztuki stają przed nami w najwyższym napięciu różnych uczuć, takich jak gniew, namiętność, chęć zemsty;
• patos to cecha dominująca;

•  prolog Fedry składa się z dwóch części: najpierw mamy pieść myśliwską Hippolita oraz jego modlitwę do Diany, patronki łowów; dopiero później następuje właściwy prolog dialogiczny pomiędzy Fedrą a Paistaunką;
• prolog służy charakterystyce głównego bohatera sztuki;
• układ tragedii Seneki jest opartu ściśle na przepisach poetyckich Horacego;
• akty wypełnione są partiami dialogicznymi; badacze zaznaczają, że Seneka jest nieporadny w budowie dialogu, wskutek tego każda postać wygłasza monolog, w którym retowi łatwiej scharakteryzować bohatera i bohaterkę;
• w dialogu biorą dwie lub trzy osoby; pojawia się osoba czwarta, ale jest to postać milcząca - tacita persona;
• Seneka na ogół przestrzega zasady trzech jedności

• katastrofa tragiczna jest u Seneki poprzedzona sceną przygotowawczą, mieszczącą się w środku sztuki - taka jest rozmowa między Hippolitem i Fedrą;
• katastrofa tragiczna ma miejsce poza sceną, a widz czy czytelnik dowiadują się o niej z ust gońca; było to postępowanie uświęcone tradycją dramatu greckiego; mówił o tym także Horacy - przestrzegał on, by niejedno usunęli sprzed oczu widza, wypadki groźne i wstrząsające miały się odbywać za sceną;

• chór został zachowany w tragedii Seneki, ale jego związek z akcją jest bardzo luźny i nie wpływa on na rozwój akcji; bierze udział w dialogu tylko wtedy, gdy na scenie znajduje się tylko jedna osoba;
• treść ich pieśni jest bardzo różnorodna; bardzo często podejmuje się wykładu różnych problemów filozofii stoickiej, jak na przykład problem niezmiennych praw w naturze, a ślepego władztwa Fortuny w życiu ludzkim.

Ideologia tragedii

• odzwierciedlają światopogląd tzw. wyższych warstw epoki współczesnego pryncypatu;
• obsesja śmierci i gloryfikacja śmierci;
•  poruszane są problemy władzy;
• pesymizm;
• idealizowanie przeszłości;
•  Hippolit snuje obraz złotego wieku i rozpływa się w pochwałach nad nim, kiedy to można było żyć rezalizując stoicki postulat życia według praw natury.

 

Tragedia Fedry w kulturze i mitach

• Hippolit był synem Tezeusza i Amazonki, był także ulubieńcem bogini Artemidy;
• mit o Tezeuszu kształtował się stopniowo - najpierw jego główną częścią była tragiczna śmierć, dopiero później połączono go z występną miłością jego macochy;
• w literaturze greckiej pierwszą wzmiankę o Fedrze spotykamy u Homera;
• tematykę mitów wprowadził do tragedii Eurypides; o Fedrze mówi się w Żabach Arystofanesa: "Nigdy bym nie stworzył Fedr, Steneboi wszetecznych/ I nikt miłosnej niewiasty nie widział pono w mej sztuce.".

Streszczenie

 Akcja rozgrywa się w Atenach. Tezeusz przebywa w podziemiu, dokąd udał się z zamiarem porwania małżonki boga tego królestwa. Tymczasem jego małżonka Fedra została ogarnięta występnym uczuciem do pasierba Hippolita. Pragnie z tego powodu popełnić samobójstwo. Wtedy jej Piastunka bierze na siebie rolę powierniczki i obiecuje rozmówić się z Hippolitem. Młodzieniec żyje na łonie natury i oddaje się polowaniom i nie uznaje miłości, dlatego nie rozumie do czego zmierza staruszka. Fedra postanawia sama wyznać mu swoje uczucia. Hippolit jest oburzony i wyciąga miecz, by zabić występną macochę, ale po chwili zmienia zdanie i ciska go na ziemię i ucieka, zagniewany. Piastunka, orientując się, co się stało, pokazuje zgromadzonym miecz młodzieńca, dowodząc, że pasierb chciał zgwałcić macochę i groził jej. Niebawem wraca do domu Tezeusz. Fedra oskarża pasierba, powtarzając słowa Piastunki. Król przeklina syna i skazuje go na wygnanie. Dodatkowo prosi Neptuna, by spowodował śmierć rzekomego gwałciciela. Za chwilę dowiadujemy się z ust gońca, że Hippolit zginął w wyniku klątwy ojca, a jego ciało zostało rozerwane na kawałki przez spłoszone konie. Nad ciałem młodzieńca Fedra wyznaje prawdę, by za chwilę przebić się mieczem ukochanego pasierba.

Bohaterowie

•  Fedra jest ogarnięta przepotężnym uczuciem do pasierba;
• miłość ta przypomina stan chorobowy;
• zdaje sobie sprawę z tego, jak występne jest jej uczucie i mając w świadomości ohydę tej miłości, postanawia pozbawić się życia;
• sama wyznaje swoje uczucia i zostaje upokorzona, ale nie jest jej pomysłem fałszywe oskarżenie Hippolita, jednak już przed Tezeuszem sama oskarża pasierba i powoduje ojcowską klątwę;
• jest od początku do końca opanowana przez straszliwą namiętność, nie ma mowy o żadnej zmianie charakteru w ciągu sztuki;
• jest kobietą zdolną do wszystkiego, nawet do zbrodni;
• po matce odziedziczyła skłonności do występnych i nienaturalnych uczuć;
• okolicznością łagodzącą jest fakt, że jej małżonek udał się do krainy zmarłych i Fedra uważana jest już za wdowę;
• rehabilituje się częściowo, gdy wyznaje swoją winę nad zwłokami Hippolita i sama wymierza sobie karę śmierci;
• mąż przeklina jej duszę;
• Hippolit ginie zupełnie bez swojej winy;
• nie uznaje miłości, jak prawdziwy syn Amazonki, żyje oddany polowaniu, uwielbia życie na łonie natury;
• po ucieczce nie pojawia się więcej na scenie;
• nie ma zupełnie sceny spotkania Hippolita z ojcem;
• Tezeusz pojawia się dopiero w drugiej części sztuki i jest postacią nakreśloną dość ogólnikowo;
• jest porywczy i gwałtowny, Fedra sama podkreśla jego okrucieństwo;
• jest niewiernym małżonkiem;
• w gniewie i oburzeniu prosi Neptuna o śmierć dla syna, wiedząc, że zostanie wysłuchany;
• oparł się wyłącznie na jednostronnym wyznaniu żony i całkowicie jej zawierzył;
• działał bardzo pochopnie i dlatego jego rozpacz, gdy przyniesiono ciało syna i gdy poznał prawdę z ust Fedry, jest tak straszna;
• wrócił cało z krainy śmierci, by bezpośrednio po tym przeżyć w domu dwukrotną tragedię śmierci bliskich;
• Piastunka nie odbiega od zwykłego typu w tego rodzaju tragediach - jest wierna i przywiązana do swej pani;
• czyni wszystko, by wyperswadować Fedrze uczucie do pasierba, ale gdy jej pani chce popełnić samobójstwo postanawia ją ratować i sama rozmówić się z Hippolitem;
•  później bierze inicjatywę całkowicie w swoje ręce, wzywając świadków na to, że pasierb zgwałcił Fedrę; ohydne kłamstwo, jakiego ofiarą padł Hippolit jest dziełem pastunki;
• w pierwszej części sztuki budzi w nas ona żywą sympatię właśnie z uwagi na szczere uczucie i oddanie wobec swojej pani; w drugiej części sztuki stosunek zmienia się na niekorzyść, mimo, że motorem jej działania jest to samo szczere przywiązanie.

Opracowane na podstawie: Seneka, Fedra, Wrocław 2006.